چه داروهایی خون ساز می باشد؟

به طور خاص، داروهای خون ساز تولید اریتروسیت یا گلبول های قرمز، لکوسیت ها یا گلبول های سفید خون و پلاکت ها را افزایش می دهند. این سلول ها لخته های کوچکی هستند که قطعات سلول بزرگتری به نام مگاکاریوسیت را تشکیل می دهند.

حال قبل از اینکه درباره این داروها صحبت کنیم، اجازه دهید یک قدم به عقب برگردیم و در مورد فیزیولوژی خون سازی صحبت کنیم که می تواند منجر به تولید بیش از صد میلیارد سلول جدید در هر روز شود!

خون‌سازی در استخوان‌های بدن، عمدتاً در استخوان‌های لگن، دنده‌ها و جناغ سینه رخ می‌دهد. این فرآیند در مغز استخوان (داخلی‌ترین بخش استخوان) جایی که سلول‌های بنیادی خونساز در آن قرار دارند، شروع می‌شود. اینها به عنوان سلول های پیش ساز برای تمام انواع سلول های موجود در خون عمل می کنند.

سلول های بنیادی خون ساز که هموسیتوبلاست ها نیز نامیده می شوند، می توانند به پیش سازهای لنفاوی یا پیش سازهای میلوئید تبدیل شوند. پیش سازهای لنفوئیدی می توانند به لنفوبلاست تبدیل شوند که در نهایت به لنفوسیت های T، لنفوسیت های B یا سلول های کُشنده طبیعی تمایز می یابند.

پیش سازهای میلوئیدی می توانند به اریتروسیت ها، مگاکاریوسیت ها یا میلوبلاست ها تمایز پیدا کنند و سپس به سلول های ایمنی مانند مونوسیت ها، نوتروفیل ها، بازوفیل ها و ائوزینوفیل ها تبدیل شوند.

داروهای خون ساز

این عوامل مجموعه ای از کمپلکس آهن و ماده دیگری بوده و معمولاً از طریق خوراکی مصرف می شوند و خون سازند. با نوجه به دوز دارو، دستگاه گوارش آنرا جذب می کند. در مواقعی که بیمار قادر به تحمل آهن خوراکی نبوده و یا اختلالی در جذب این ماده از روده وجود دارد، ترکیبات آهن را می توان از طریق تزریقی تجویز کرد.

ترکیبات آهن، تنها در درمان کم خونی های ناشی از کمبود آهن مؤثر می باشند. نیاز روزانه بدن به آهن، در دوران رشد و بارداری افزایش می یابد و لذا در نوزادان واطفال کوچک، کمبود آهن شایعتر است. زنان باردار و زنانی که خونریزی قاعدگی شدید دارند نیز ممکن است دچار کمبود آهن شوند.

آهن به دو نوع املاح دو ظرفیتی (فرو) و سه ظرفیتی (فریک) در دسترس می باشد و خون ساز است. ترکیبات دو ظرفیتی کاربرد بیشتری دارد، زیرا باعث جذب بهتر و اثر تحریک کننده ی کمتری دارد.

ترکیبات تزریقی آهن خون ساز

یک نوع از آهن تزریقی است که خون ساز است و برای درمان کم خونی به کار می رود. املاح تزریقی آهن زمانی توصیه می شوند که بیمار قادر به تحمل دارو از راه دهان نباشد یا کم خونی شدید داشته باشد. دکستران آهن، از محل تزریق به آهستگی جذب می شود. بقایای دارو حداکثر تا 6 ماه جذب می گردد.

تزریق این دارو می تواند موجب بروز واکنش های آنافیلا کسی کشنده گردد. بنابراین قبل از مصرف، بیمار را با مقادیر کم دارو  تست کنید. دکستران آهن را نبایستی به طور همزمان با آهن خوراکی تجویز نمود و در صورتی که سطح هموگلوبین در طی 3 هفته حداقل به میزان 2 گرم درصد میلی لیتر افزایش نیافته باشد، باید تزریقات قطع گردد.

مواردی که نباید آهن تزریقی مصرف شود:

آنمی مگالوبلاستیک، لوسمی حاد (در صورتی که کم خونی فقر آهن به علت خونریزی وجود نداشته باشد ) کم خونی همراه با لوسمی مزمن یا بیماری سرکوب مغز استخوان (Bone marrow suppression) و کم خونی های دیگر که ناشی از فقر آهن نباشد. حساسیت شدید به دارو، هموسیدروز، همو کروماتوز و نارسائی شدید کبدی و کلیوی.

ژکتوفر، درمان کم خونی فقر آهن از داروهای خون ساز

ژکتوفر فرمی از املاح تزریقی آهن است و مجموعه ای از کمپلکس آهن، سوربیتول واسیدسیتریک می باشد. جذب دارو از محل تزریق، 50-70% در طی 3 ساعت و 85% تا 59% در طی 24 ساعت انجام می شود. مصرف دارو باید محدود به کسانی باشد که آهن خوراکی را تحمل نمی کنند و نباید به طور همزمان با آهن خوراکی تجویز شود. زیرا امکان بروز واکنش های شدید افزایش می یابد. ژکتوفر درمان کم خونی فقر آهن است و خون ساز می باشد.

مواردی که نباید مصرف شود:

کلیه کم خونی هایی که ناشی از فقر آهن نباشد (کم خونی همولیتیک ، کم خونی مگالوبلاستیک ، لوسمی حاد). همچنین در هپاتیت حاد، نارسائی حاد کلیوی، فقر اسید فولیک، همو کروماتوز، عفونت فعال مجاری ادراری (یا سابقه آن) نبایستی مصرف گردد.