آهن یکی از مواد معدنی اصلی در بدن است و مهم‌ترین تأثیر آن در تشکیل واکسیژن رسانی خون است. آهن عضو اصلی در سنتز نوعی پروتئین در سلول‌های قرمز خونی است که به آن هموگلوبین می‌گویند. هموگلوبین در بدن انتقال اکسیژن از ریه‌ها به تمام سلول های بدن را انجام می دهد. اگر مقدار آهن خون شما پایین باشد، مقدار اکسیژن‌رسانی در بدن شما کاهش یافته و این علت عمده خستگی و ضعف در انجام کارها است. از دیگر فواید آن تبدیل عذا به انرژی است.
سلول‌های انسان برای تبدیل غذا به آدنوزین تری فسفات (ATP) که سوخت اصلی بدن است، به آهن نیاز دارد. فقدان آهن باعث احساس خستگی و ضعف می‌شود. همچنین آهن حهت تولید و رشد سلول‌های ایمنی لازم است.کمبود این ماده میتواند باعث ضعف در عملکرد سیستم ایمنی شود. آهن به قدرت تمرکز و همچنین قدرت یادگیری و عملکرد شناختی مغز و حافظه و حل مسئله کمک می کند.
عضلات در ذخیره سازی اکسیژن از آهن کمک می گیرند. همچنین آنزیم ها به هضم غذا کمک کرده و آن ها را وارد سلول های مهم می کنند. هنگام افت آهن در بدن عملکرد اندام ها تحت تاثیر قرار می گیرد.
میزان ذخیره آهن در بدن
همان طور که می‌دانید مواد در بدن باید همواره در حد اعتدال باشد و چه زیاد بودن و چه کمبود آن‌ها، سیستم ایمنی بدن را تحت تاثیر قرار می دهد. اهن یکی از عناصر مهم است که تقریباً ۷۰ درصد آن برای ساختن هموگلوبین که ماده‌ای مهم در سلول‌های خونی است، مصرف می‌شود. مازاد آن نیز تحت نام‌های Ferritin وHemosiderin در بافت‌ها ذخیره می‌شود. اگر مقدار مناسبی از این ماده از طریق رژیم غذایی دریافت نشود، بدن از ذخایر آهن موجود در بافت‌ها استفاده کرده و در صورتی‌که روند عدم دریافت از طریق رژیم غذایی ادامه یابد، فرد به کم خونی فقر آهن مبتلا می‌شود و باالعکس؛ اگر آهن زیادی دریافت کنید، آهن افزایش می باید. آهن آزاد بسیار فعال است و به واکنش‌هایی که به وسیله رادیکال های آزاد انجام می‌گیرد سرعت می بخشد؛ بنابراین به صورت آزاد در مایعات بدن وجود ندارد.
اندازه گیری آهن در خون
برای اندازه گیری آهن در خون، معمولاً آهن موجود در سرم خون اندازه‌گیری می‌شود که مقادیر نرمال آن بدین شرح است:
نوزاد : ۱۰۰-۲۵۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
کودک زیر ۷ سال : ۴۰-۱۰۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
کودک بالای ۷ سال ۵۰-۱۲۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
زنان :۵۰-۱۷۰ میکروگرم در دسی‌لیتر
مردان : ۶۵-۱۷۵ میکروگرم در دسی‌لیتر
مقادیر ذکر شده در بالا بسته به دستگاه سنجش کننده، قابل تغییر است.
البته سنجش میزان آهن در بدن، علاوه‌بر تست سرم خون، از آزمایش‌های دیگر مثل تست Ferritin یا تست TIBC، هماتوکریت، هموگلوبین، متوسط حجم پلاکت (MPV) و متوسط حجم گلبولی (MCV ) نیز کاربرد دارد. گرچه برای تشخیص‌های تخصصی‌تر آزمایشات دیگری نیز ممکن است انجام گیرد که به نظر پزشک معالج بستگی دارد.
موارد کاربرد آزمایش آهن خون
تشخیص افتراقی کم‌خونی به‌خصوص همراه با هیپوکرومی ویا MCV پایین
ارزیابی تالاسمی و کم‌خونی سیدروپلاستیک
در ارزیابی هموکروماتوز و مسمومیت over load آهن در بیماران دیالیزی
شیوه جذب آهن در بدن
روزانه حدود ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم آهن توسط رژیم غذایی وارد معده می‌شود که برحسب نیاز جذب بدن می شود. آهنی که وارد بدن می‌شود، ممکن است به صورت آهن سه ظرفیتی و یا به صورت املاح آلی و یا اکسید فریک باشند. جذب آهن در بدن از دستگاه گوارش شروع می شود.
سه فاکتور مهم در جذب آهن دخالت دارد که عبارتند از:
- کوبالامین (ویتامین B12) که به جذب آهن کمک می‌کند.
- اسید کلریدریک معده و اسیدهای موجود در مواد غذایی که سبب رهاسازی آهن از مواد غذایی و آزاد شدن آن می‌گردد.
- ترکیبات احیاکننده موجود در رژیم غذایی مانند اسید آسکوربیک و ترکیبات گوگرددار مانند سیستئین که سبب می‌گردد آهن سه ظرفیتی احیا و به آهن دو ظرفیتی تبدیل گردد.
در درون سلول‌های بدن پروتئینی به نام آپوفریتین وجود دارد که میتواند معادل ۲۳ درصد از وزن خود آهن جذب نماید؛ به این ترتیب آهن در بدن ذخیره می‌شود. Ferritin که شکل ذخیره شده آهن در بدن است، در مخاط روده، کبد، طحال، کلیه و مغز استخوان دیده می‌شود و هرگاه اشباع شود جذب روده‌ای آهن متوقف می شود. چنانچه ذخایر آهن بدن کم باشد و بدن در حال ساخت گلبول‌های جدید باشد، سرعت جذب آهن افزایش می یابد. اسید آسکوربیک یا همان ویتامین C، جذب آهن را بیشتر می‌کند. توجه داشته باشید غذاهایی که از نظر فسفات غنی هستند، میزان آهن و فسفر جذب‌پذیر را کاهش می‌دهند؛ زیرا از ترکیب فسفات با آهن، نمک‌های نامحلول تشکیل می‌شود که قابل جذب نیستند.
مواد غذایی حاوی آهن
این مواد عذایی شامل:
جگرگاو
لوبیای سفید
عدس
شکلات تلخ
نخود
سیب‌زمینی
بادام‌هندی
کلم بروکلی
البته میزان دریافتی آهن از منابع حیوانی بیشتر و برای بدن قابل جذب‌تر است .انگور و چای سبز سرشار از پلی فنل هستند که اگر همراه با وعده غذایی مصرف شود، جذب آهن را کاهش می دهد. خانم‌ها در زمان قاعدگی میزان زیادی خون از دست می‌دهند و به همین دلیل، باید بیشتر از آقایان نسبت به ذخیره آهن بدن خود حساسیت داشته و رژیم غذایی سالمی را رعایت کنند تا آهن بدنشان تأمین شود.
