هنگامی که مقدار هموگلوبین یا تعداد گلبول‌های قرمز موجود در خون کاهش یابد، منجر به مختل شدن تبادل دی اکسید کربن و اکسیژن بین سلول‌های بدن و خون می‌شود. کاهش مصرف مواد غذایی حاوی آهن، خونریزی و … از عوامل ایجاد کم خونی است. افراد به دو علت عمده ی ژنتیک و کمبود مواد مغذی دچار کم خونی می شوند. شایع ترین دلیل کم خونی، کمبود مواد مغذی است.
در گلبول‌های قرمز، پروتئینی به نام هموگلوبین وجود دارد که سرشار از آهن است، در نتیجه با کمبود آهن، بدن توانایی ساخت هموگلوبین مورد نیاز جهت ساخت گلبول‌های قرمز را ندارد و امکان انتقال خون حاوی اکسیژن به اندام‌ها نیز وجود ندارد. ویتامینB12 ماده مغذی دیگری است که افراد با کمبود آن به کم خونی مبتلا می شوند.
انواع ارثی کم خونی، دشوارتر از مواردی می باشند که به واسطه کمبود آهن و یا ویتامین B12 ایجاد شده اند. نمونه های ارثی کم خونی شامل موارد زیر است:
-کم خونی سلول داسی شکل
-کم خونی همولیتیک
-عوارض ناشی از بیماری های مغز استخوان
-تالاسمی
مقدار نیاز بدن به آهن
میزان نیاز بدن هر شخص به آهن، به عواملی مثل جنس، سن و وضعیت فیزیو لوژیکی بستگی دارد. برای مثال، بدن خانم‌های باردار به دلیل رشد جنین، افزایش یافتن حجم خون و سایر بافت ها و اندام ها، به مقدار آهن بیشتری احتیاج دارد که اگر به این مسئله اهمیت داده نشود شاید به کم خونی مبتلا شوند.
اگر مادر و نوزاد شیر خوار هر دو سالم باشند، برای 6 ماه اول زندگی نوزاد، مقدار آهنی که در شیر مادرو-ود دارد کفایت می کند. اما اگر نوزاد نارس یا کم وزن متولد شده باشد و یا مادر مشکل کم خونی داشته باشد، بعد از سه ماهگی قطره خوراکی آهن برای نوزاد ضروری است.
اصلی ترین عوامل ایجاد فقر آهن
دلایل زیر از مهم ترین علل ایجاد کم خونی و فقر آهن می باشند.
- رژیم غذایی ناسالم که آهن کمی دارد مثل بعضی از انواع رژیم‌های گیاه خواری که مانع درمان کم خونی با غذا هستند.
- اسهال، انواع مشکلات گوارشی، کاهش یافتن ترشح اسید معده، تداخلات داروئی (مثل سایمتیدین، رانیتیدین، کلستیرامین، تتراسایکلین و پانکراتین) باعث عدم جذب آهن می باشد.
- احتیاج به آهن بیشتر در دورانی مثل نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی
- خونریزی‌های شدید در دوران قاعدگی، بیماری‌های بدخیم، داشتن انگل و انواع جراحات که منجر به از دست دادن خون می‌شود.
نشانه های کم خونی
- بی حالی و خستگی
- سردرد و سرگیجه
- رنگ پریدگی
- تپش قلب
بهترین مواد غذایی برای کم خونی
روش‌های گوناگونی برای درمان کم خونی وجود دارد. اما بی ضررترین و بهترین روش، درمان کم خونی با غذا‌ها و مکمل‌های خوراکی است.
مکمل آهن
یکی از راه‌های درمان کم خونی، مصرف مکمل‌های آهن به شکل قرص، شربت و کپسول است، که بایستی آن‌ها را تا ۶ ماه به طور مدوام استفاده کرد. ابتدا به مقدار کم از این مکمل‌ها مصرف و بعد کم کم به میزان آن اضافه کنید تا دچار مشکلات گوارشی ناشی از مصرف مکمل‌های آهن مثل دل پیچه و حالت تهوع، اسهال، سوزش قلب و یبوست نشوید. بهتر است این مکمل‌ها را شب به هنگام خواب و با معده خالی استفاده کرد تا بهتر جذب بدن شوند.
منابع غذایی شامل ویتامین C
از دیگر موارد درمان کم خونی، مصرف ویتامین C به همراه آهن است؛زیرا این ویتامین موجب جذب بیشتر آهن در بدن می شود.مرکبات، آلو، خربزه، انبه، ریواس، طالبی، گلابی، سیب، آناناس و سبزیجاتی مثل انواع فلفل، کلم بروکلی و گل کلم منابع خوبی از ویتامین C می باشند. گفتنی است درمان غلظت خون با میوه هم امکان پذیر است. اسید موجود در سبزیجاتی مثل سیب زمینی، هویج، کدو تنبل، کلم پیچ، چغندر، گوجه فرنگی، شلغم و مواد غذایی تخمیری مثل سس سویا نیز سبب جذب بیشتر آهن در بدن شده و مواد غذایی موثر در کم خونی هستند.
موادغذایی حاوی ویتامین B12
آهن موجود در پروتئین‌های حیوانی مثل گوشت قرمز، ماهی، انواع گوشت پرندگان، زرده تخم مرغ، قلوه و جگر از روش‌های درمان کم خونی با غذا‌های مقوی می باشند. پروتئین‌های حیوانی نسبت به پروتئین‌های گیاهی، مانند سبزیجات با برگ سبز تیره مثل اسفناج، جعفری و میوه‌های خشک شده مثل برگه زردآلو م انواع دانه‌های روغنی، جذب بیشتری دارند. حبوباتی مثل عدس و لوبیا بسیار مقوی هستند. مصرف نوشیدنی‌های کافئین دار مثل چای بلافاصله بعد از غذا و یا همراه آن، باعث کاهش جذب آهن می شود.
نکاتی جهت پیشگیری از ابتلا به کم خونی
- درمان یبوست و مشکلات گوارشی
- مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تا اتمام ۲ سالگی
- شستن و ضد عفونی کردن میوه‌ها و سبزیجات
- توجه به بهداشت شخصی مثل شستن دست‌ها قبل از خوردن غذا و بعد از اجابت مزاج
- مصرف قرص آهن به صورت روزانه از ماه پنجم بارداری تا ۳ ماه بعد از زایمان
